Co warto wiedzieć o uchwałach antysmogowych? W jakich województwach już obowiązują i czym się różnią?
Przyjęta w 2015 roku nowelizacja ustawy Prawo ochrony środowiska (tzw. ustawa antysmogowa) wprowadziła rozwiązania, które pozwalają samorządom skuteczniej dbać o jakość powietrza. Przybliżamy, jak wyglądają uchwały antysmogowe w siedmiu województwach o największych problemach z czystością powietrza.
Nowelizacja ustawy Prawo ochrony środowiska, która zmieniła między innymi brzmienie Art. 96, upoważnia sejmiki województw do przyjęcia tzw. uchwał antysmogowych. Uchwały te wprowadzają ograniczenia w zakresie eksploatacji urządzeń i instalacji, w których następuje spalanie paliw kopalnych na terenie województwa lub jego części. Podstawowym celem wprowadzenia uchwał jest ograniczenie skutków niskiej emisji na zdrowie mieszkańców oraz na zanieczyszczenie środowiska.
Zapisy większości uchwał zobowiązują indywidualnych użytkowników do wymiany źródeł ciepła na nowe niskoemisyjne urządzenia zgodne z ekoprojektem (czyli Dyrektywą Parlamentu Europejskiego z dnia 21 października 2009 r.). Zgodnie z zapisami ekoprojektu wytwórcy i użytkownicy kotłów na paliwo stałe są zobligowani do zapewnienia ich wysokiej sprawności oraz niskich wartości emisji, bez względu na ich tryb pracy (moc maksymalna czy obniżona).
Doskonałą alternatywą dla tych urządzeń są pompy ciepła, które dzięki wykorzystaniu energii ze źródeł odnawialnych (powietrze, woda, grunt), spełniają nie tylko wymagania najbardziej nawet rygorystycznych uchwał antysmogowych, ale i wymagania ekoprojektu.
Zachętą do wymiany tradycyjnego kotła na pompę ciepła może być możliwość dofinansowania tej inwestycji w ramach programu „Czyste Powietrze” lub możliwość skorzystania z dotacji lub ulg producentów tych urządzeń. Warto wspomnieć, że wg szacunków Polskiej Organizacji Rozwoju Technologii Pomp Ciepła (PORT PC), aż 30% wniosków w programie „Czyste Powietrze” dotyczy pomp ciepła.
Od 16 września 2019 r. można skorzystać z kolejnej edycji Szwedzkiej Dotacji do powietrznych pomp ciepła NIBE. Finansowana jest ona przez europejskiego lidera sprzedaży pomp ciepła, czyli szwedzki koncern NIBE AB oraz jego polską spółkę – firmę NIBE-BIAWAR.
Uchwały antysmogowe w różnych regionach Polski
Pierwszą uchwałę antysmogową przyjął sejmik województwa małopolskiego. Uchwała z 15 stycznia 2016 r. terytorialnie obejmuje tylko Kraków i wprowadziła z dniem 1. września 2019 r . całkowity zakaz spalania węgla i drewna na terenie miasta. W uzupełnieniu do tej uchwały w dniu 24 kwietnia 2017 r. wydano drugą uchwałę wprowadzającą wymogi jakościowe dla paliw stałych stosowanych do czasu wejścia w życie całkowitego zakazu spalania węgla i drewna. Uchwała zakazuje spalania na terenie Krakowa od 1 lipca 2017 r. węgla kamiennego lub brunatnego o zawartości frakcji 0–5 mm powyżej 5%, zawartości popiołu powyżej 10%, zawartości siarki powyżej 0,8% lub o wartości opałowej poniżej 26 MJ/kg oraz biomasy (np. drewna) o wilgotności w stanie roboczym powyżej 20%.
Odrębną uchwałę przyjęto 23 stycznia 2017 r. dla obszaru województwa małopolskiego z wyłączeniem miasta Krakowa. Wg zapisów uchwały od 1 lipca 2017 r. nowo instalowane kotły na paliwo stałe muszą spełniać wymagania ekoprojektu (mieć automatyczny podajnik paliwa bez możliwości zamontowania rusztu awaryjnego, wyłączając kotły zgazowujące). Poza tym podano datę graniczną dotyczącą eksploatacji kotłów pozaklasowych (dawne klasy 1 i 2). Należy je wymienić do końca 2022 roku. Od 1 stycznia 2023 r. będzie można używać tylko kotłów wyższej klasy (3, 4, 5). Ale do końca 2026 kotły na węgiel lub drewno klasy 3 lub 4 trzeba wymienić na kocioł klasy 5. Przy czym kocioł klasy 5 zainstalowany przed 1 lipca 2017 roku, można eksploatować bezterminowo.
Generalnie przyjęto, że od 1 stycznia 2023 będzie dopuszczone używanie tylko urządzeń, które spełniają wymagania ekoprojektu lub mają sprawność cieplną na poziomie co najmniej 80%. Dotyczy to też miejscowych ogrzewaczy pomieszczeń (typu kominek lub piec do miejscowego podgrzewu powietrza). Dane dotyczące sprawności cieplnej tych urządzeń powinna zawierać dokumentacja techniczna lub instrukcja kominka lub pieca. Urządzenia grzewcze, które nie spełniają tych wymagań, będą musiały zostać wymienione lub wyposażone w urządzenia redukujące emisję pyłu np. elektrofiltry.
Już od 1 lipca 2017 r. obowiązuje bezwzględny zakaz spalania mułów, flotów i miałów węglowych (węgla o zawartości ziaren 0–3 mm powyżej 15%) oraz drewna i biomasy o wilgotności powyżej 20%. Warto zaznaczyć, że dla uzyskania tego parametru drewno przed spaleniem powinno być sezonowane co najmniej 2 lata.
Drugim województwem, które przyjęło uchwałę antysmogową jest województwo śląskie. Zapisy uchwały dotyczą całego województwa. Dla kotłów na paliwo stałe wyznaczono kilka terminów. Od 1 września 2017 r. wszystkie nowo instalowane kotły muszą być minimum 5 klasy. Pozostałe daty graniczne dotyczą wymiany starych kotłów węglowych, których eksploatacja rozpoczęła się przed 1 września 2017 r. Ostatecznie od 1 stycznia 2028 r. będzie można eksploatować tylko kotły spełniające standardy emisyjne klasy 5.
Wymagania dotyczące miejscowych ogrzewaczy pomieszczeń (kominki i piece) oraz węgla kamiennego i biomasy są identyczne jak w woj. małopolskim. Różnica dotyczy węgla brunatnego. W woj. śląskim obowiązuje zakaz spalania węgla brunatnego i paliw stałych na jego bazie.
26 września 2017 r. uchwałę antysmogową przyjęły władze województwa opolskiego. Dotyczy ona całego województwa i wprowadza ograniczenia na stosowanie paliw stałych: zakaz spalania węgla brunatnego (oraz pochodnych), mułów i flotów (oraz pochodnych), węgla kamiennego o udziale frakcji 0–3mm powyżej 15% oraz drewna i biomasy drzewnej o wilgotności powyżej 20%.
Równocześnie uchwała sejmiku opolskiego nie określa żadnych wymogów dotyczących emisji czy sprawności kotłów, pieców czy kominków.
Kolejne sejmiki łódzki i mazowiecki wprowadziły swoje uchwały antysmogowe 24 października 2017 r. W województwie łódzkim wprowadzono zakaz spalania węgla brunatnego i paliw stałych produkowanych na bazie tego węgla oraz zakaz spalania mułów, flotów i mieszanek z ich udziałem oraz biomasy o wilgotności powyżej 20%. Z kolei parametry określone dla węgla kamiennego to, udział frakcji 0–3 mm do 15%. Ale możliwe jest też spalanie węgla kamiennego o wyższej zawartości najmniejszych ziaren pod warunkiem, że jego wartość opałowa wynosi minimum 24 MJ/kg i zawartość popiołu wynosi maksymalnie 12%.
Wprowadzono też terminy dla kotłów na paliwo stałe. Użytkownicy tych urządzeń muszą wymienić kotły klasy niższej na klasę 5 do końca 2019 r.
Zapisy dotyczące miejscowych ogrzewaczy pomieszczeń (kominki, piece) określają, że od 1 stycznia 2022 r. wszystkie nowe urządzenia muszą spełniać wymagania ekoprojektu, a dotychczas używane należy na takie wymienić do końca 2024 r. I tutaj kolejny wyjątek, kominki indywidualne zamontowane w budynkach podłączonych do sieci ciepłowniczej muszą spełniać wymagania ekoprojektu (wyposażenie w odpylanie) wcześniej, bo do końca 2021 r.
Mazowiecka uchwała antysmogowa wprowadziła od 1 lipca 2018 r. zakaz spalania węgla kamiennego o uziarnieniu 0–3 mm (miału), mułu i flotokoncentratu, węgla brunatnego oraz drewna (biomasy) o wilgotności roboczej powyżej 20%. Uchwała określa też ostateczny terminy wymiany dotychczas użytkowanych kotłów. Od 1 stycznia 2023 r. będą mogły być użytkowane tylko kotły 5 klasy.
W roku 2017 jeszcze dwa województwa przyjęły uchwały antysmogowe: województwo dolnośląskie w dniu 30 listopada 2017 r. oraz województwo wielkopolskie w dniu 18 grudnia 2017 r.
W województwie dolnośląskim obowiązują trzy ustawy. Pierwsza z nich dotyczy miasta Wrocławia. Ustawa wprowadziła od 1 lipca 2018 r. zakaz spalania węgla i drewna, w tym węgla brunatnego, węgla kamiennego w postaci sypkiej (uziarnienie poniżej 3 mm), biomasy stałej (drewna) o wilgotności powyżej 20%. W uchwale zupełnym zakazem są również objęte muł i flotokoncentraty. Przewidziano dwa wyjątki. Po pierwsze, jest możliwość spalania drewna w kominkach (spełniających wymogi emisyjne ekoprojektu) i będących dodatkowym źródłem ciepła. Po drugie, mieszkańcy, którym operator sieci ciepłowniczej/gazowej potwierdzi brak technicznych możliwości przyłączenia do sieci mogą spalać węgiel i/lub drewno. W każdym innym przypadku (możliwość przyłączenia do sieci) mieszkańcy Wrocławia będą z czasem zmuszeni do korzystania z nich jako podstawowego źródła ciepła.
Najważniejsze terminy wymienione w uchwale to: od 1 lipca 2018 r. nie można używać kominków, które są podstawowym źródłem ciepła i nie spełniają wymogów ekoprojektu, od 1 lipca 2024 r. nie będzie można eksploatować kotłów klasy niższej niż 3, do 1 lipca 2028 r. mieszkańcy Wrocławia będą musieli pozbyć się też pozostałych kotłów na paliwo stałe.
Druga dolnośląska ustawa wprowadza docelowo zakaz ogrzewania węglem (bez wyjątku) i drewnem na obszarach stref A i B ochrony uzdrowiskowej dla wybranych uzdrowisk (Jelenia Góra-Cieplice, Duszniki-Zdrój, Jedlina-Zdrój, Kudowa-Zdrój, Lądek-Zdrój, Polanica-Zdrój i Szczawno-Zdrój). W tych strefach spalanie drewna będzie możliwe tylko w celach rekreacyjnych w kominkach. W strefach ww. uzdrowisk dopuszczone będzie spalanie biomasy ale pod dwoma warunkami: instalacje/kotły będą musiały spełniać wymagania ekoprojektu oraz braku możliwości przyłączenia do sieci ciepłowniczej (lub gazowej).
W uzdrowiskach Czerniawa-Zdrój, Świeradów-Zdrój, Długopole-Zdrój oraz Przerzeczyn-Zdrój we wszystkich strefach ochrony uzdrowiskowej przewidziano dopuszczenie spalania węgla i drewna ale docelowo możliwe to będzie w urządzeniach spełniających wymogi ekoprojektu (emisyjne i sprawnościowe).
Trzecia ustawa antysmogowa dla województwa dolnośląskiego dotyczy terenu województwa z wyłączeniem stref ochrony uzdrowisk oraz Wrocławia. Parametry zakazanych paliw oraz terminy graniczne wymiany kotłów są określone identycznie jak dla stolicy województwa oraz .uzdrowisk. Różnica polega na tym, że ostatecznie na tym terenie województwa będą mogły być używane urządzenia spalające węgiel i drewno (pozbawione rusztu awaryjnego), pod warunkiem spełnienia wymogów emisyjnych ekoprojektu.
Sejmik województwa wielkopolskiego również przyjął trzy ustawy antysmogowe. Pierwsza dotyczy Poznania, druga Kalisza i trzecia terenu województwa z wyłączeniem Miasta Poznania i Miasta Kalisza. Wszystkie trzy uchwały od 1 maja 2018 r. zakazują spalania: mułu i flotokoncentratów (oraz ich mieszanek), węgla brunatnego (oraz jego mieszanek), węgla kamiennego z zawartością frakcji 0–3mm ponad 15%, wartości opałowej poniżej 23 MJ/kg, zawartości popiołu powyżej 10% lub zawartości siarki wyższej od 0,8% oraz drewna (biomasy) o wilgotności powyżej 20%. Podobne rozwiązania dotyczą też urządzeń na paliwo stałe, które będą mogły być użytkowane docelowo. Mogą być to kotły zarówno na węgiel i drewno. Na terenie województwa kotły będą musiały spełniać wymogi emisji i sprawności ekoprojektu lub dla klasy 5 (wg normy PN-EN 303-5:2012), wyposażone w automatyczny podajnik paliwa lub zgazowujące oraz pozbawione rusztu awaryjnego i możliwości jego montażu. Przy czym, jak podano w uzasadnieniu, kotły klasy 5 nie są traktowane jako równoważne ekoprojektowi, dlatego w końcu będą podlegać wymianie.
Wszystkie wielkopolskie uchwały podają też jednakowe terminy wymiany urządzeń na paliwo stałe: do 1 stycznia 2024 r. należy wymienić kotły pozaklasowe, do 1 stycznia 2026 r. należy piece i kominki niespełniające docelowych wymogów uchwały wymienić lub doposażyć w filtry spalin (chyba, że urządzenie osiąga sprawność minimum 80%), do 1 stycznia 2028 r. wymianie podlegają kotły i piece klasy 3, 4 i 5 ww. normy.
Nietypowym rozwiązaniem zastosowanym w uchwale dla miasta Poznania jest zakaz stosowania paliw stałych w dniach następnych po dniu, w którym stwierdzono przekroczenie normy dobowej PM10 i prognozuje się utrzymanie stężeń przekraczających normę dobową. Oczywiście dotyczy to obiektów, w których zainstalowane są inne systemy ogrzewania nieoparte o bezpośrednie spalanie paliw stałych (sieć ciepłownicza, gazowa, ogrzewanie elektryczne, olejowe, pompa ciepła, itd.).
Pierwsze dwa lata obowiązywania „ustawy antysmogowej” zaowocowało opracowaniem uchwał dla 7 wyżej wymienionych województw, które od lat mają największe kłopoty z czystością powietrza. W 2018 roku podobne uchwały przyjęły sejmiki: podkarpacki (23 kwiecień 2018 r.), lubuski (18 czerwca 2018 r.) i zachodniopomorski (26 września 2018 r.) oraz w 2019 roku – kujawsko-pomorski (24 czerwca).
